Wolnościowe środki zapobiegawcze w postępowaniu karnym

Opisywałem już dwa wolnościowe środki zapobiegawcze tj. poręczenie społeczne i poręczenie majątkowe. Możesz także poznać podstawowe informacje o warunkach, sposobach i terminach stosowania tymczasowego aresztowania – najsurowszego, bo izolacyjnego środka zapobiegawczego. Dzisiaj chcę Ci przybliżyć pozostałe rodzaje środków zapobiegawczych, mieszczących się w kategorii wolnościowych, które mogą być stosowane w prowadzonych postępowaniach. Będą to:

1) dozór policyjny,

2) nakaz opuszczenia lokalu mieszkalnego,

3) zawieszenie w czynnościach,

4) zakaz opuszczania kraju,

5) tymczasowe zajęcie mienia,

6) zabezpieczenie majątkowe.

Wstępnie przypominam, że izolacyjne i nieizolacyjne środki zapobiegawcze można stosować w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania. Wyjątkowo także w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa. Można je stosować tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że podejrzany lub oskarżony popełnił przestępstwo.

Dozór policyjny – na czym polega?

Celem zastosowania dozoru Policji jest kontrola Twojego zachowania. Jest to środek zapobiegawczy o wiele mniej uciążliwy niż tymczasowe aresztowanie. Dozór Policji jest stosowany przez prokuratora lub sąd. Stosując dozór, wskazane organy wydają odpowiednie postanowienie, w którym dokładnie opisują, na czym dozór ma polegać. Poniżej znajdziesz więcej informacji o dozorze w tym: kiedy stosuje się dozór policyjny, ile trwa i kiedy może nastąpić jego uchylenie.

Na początku wskażę główne zasady dozoru policyjnego. Na czym polega i co można Tobie nakazywać lub zakazywać? Najczęściej dozór Policji polega na:

• nakazaniu stawiania się w komisariacie Policji. Powinien to być komisariat położony blisko twojego miejsca zamieszkania. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, aby wskazany, jako właściwy, został komisariat w pobliżu miejscu Twojej pracy lub nauki. Można nakazać obowiązkowe stawianie się zarówno codzienne jak i 1 raz w miesiącu. Wskazane mogą zostać również konkretne godziny, o których powinieneś się stawić. W praktyce ustalasz godziny stawiennictwa z funkcjonariuszami już podczas pobytu w komisariacie Policji.
• nakazaniu informowania o terminie wyjazdu i powrotu poza miejsce zamieszkania,
• zakazaniu opuszczania swojego miejsca pobytu – najczęściej w rozumieniu miasta, w którym zamieszkujesz/przebywasz,
• zakazaniu kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami np. współpodejrzanymi, współoskarżonymi czy też świadkami,
• zakazaniu zbliżania się do określonych (wskazanych w postanowieniu) osób na wskazaną odległość,
• zakazaniu przebywania w określonych miejscach,
• nakazaniu powstrzymywania się od określonych zachowań np. spożywania alkoholu.

Organy stosujące dozór Policji mogą też w inny sposób ograniczyć Twoje prawa. Dodatkowo możliwe jest sprawdzanie, czy do nakazów lub zakazów się stosujesz. Na przykład: sąd zastosował dozór Policji połączony z nakazem powstrzymywania się od używania alkoholu. W takim wypadku sąd może nakazać, by w czasie wizyt w komisariacie poddano Cię badaniu alkomatem.

Jakie są Twoje obowiązki gdy zostanie zastosowany dozór?

Przede wszystkim masz się zachowywać zgodnie z nakazami i zakazami. Wszystkie nałożone obowiązki powinny zostać szczegółowo opisane w postanowieniu. Policja prowadzi rejestr dozorów. Zgłaszasz się do okienka oficera dyżurnego. Musisz posiadać dowód osobisty lub paszport. Dokumenty te powinny być aktualne. Policjant w rejestrze odnotowuje fakt Twojego stawiennictwa, a Ty w odpowiedniej rubryce podpisujesz się i potwierdzasz tym samym swoją obecność.

Dozór policyjny a wyjazd

Pytanie brzmi: czy możesz wyjechać, poza miejsce ustalonego pobytu, czy też poza granice kraju, w czasie trwania dozoru Policji? Z tym niestety jest problem. Przepisy nie przewidują zawieszenia dozoru na czas Twojego wyjazdu. Musisz złożyć wniosek o uchylenie lub zmianę dozoru. Dobrze będzie jeżeli wskażesz kiedy wyjeżdżasz i kiedy zamierzasz wrócić. Taki wniosek składasz albo do prokuratora, albo do sądu – w zależności od etapu postępowania.

Dozór policyjny a niestawienie się. Co robić, gdy zapomnisz o dozorze?

Przede wszystkim musisz stawić się w komisariacie Policji najszybciej, jak to jest możliwe. Będziesz musiał tam wytłumaczyć swoją nieobecność. Dobrze by było, byś miał solidne usprawiedliwienie. Funkcjonariusz zrobi, na podstawie Twojego tłumaczenia, zapisek urzędowy. Niestety będzie też musiał poinformować prokuratora lub sąd o Twoim uchybieniu. Jeżeli Twoja nieobecność będzie wytłumaczona, to najprawdopodobniej uda ci się uniknąć problemów. Nigdy nie należy „chować głowy w piasek”. Nic się samo nie zrobi i samo nie „rozejdzie po kościach”.

Zażalenie na dozór Policji oraz jego uchylenie

Musisz wiedzieć, że możesz nie zgodzić z zastosowanym dozorem i jego zasadami. Możesz kwestionować każdy z zakazów i nakazów nałożonych na Ciebie. Masz 7 dni na złożenie zażalenia. Termin liczy się od daty otrzymania postanowienia o zastosowaniu tego środka wobec Ciebie – lub od daty jego wydania jeżeli byłeś przy tym obecny. Możesz zażalenie złożyć sam lub skorzystać z pomocy swojego adwokata.

Jeżeli chodzi o uchylenie dozoru policji, podobnie jak przy innych środkach zapobiegawczych, o ich zmianie lub uchyleniu decyduje prokurator lub sąd. Decyzja o zmianie lub uchyleniu tego środka zapobiegawczego może zostać podjęta z urzędu (co zdarza się dość rzadko) lub na wniosek. Jeżeli uważasz, że np. po 3 miesiącach regularnego stawiania się na Policji 3 razy w tygodniu, wystarczy żebyś zgłaszał się raz w tygodniu, to możesz złożyć wniosek o zmianę warunków dozoru i go uzasadnić. Prokurator lub sąd zapozna się z wnioskiem i oceni czy masz rację, czy też nie.

Nakaz opuszczenia lokalu jako środek zapobiegawczy

Jest to kolejny ze środków zapobiegawczych stosowanych w stosunku do podejrzanego lub oskarżonego. Nakaz opuszczenia lokalu zastosować można wobec osoby, której został zarzucony czyn popełniony z użyciem przemocy.

Kiedy taki nakaz może zostać wydany?

Nakaz opuszczenia lokalu mieszkalnego może zostać wydany wyłącznie, gdy zarzucono Ci popełnienie przestępstwa na szkodę osoby, która wspólnie z Tobą mieszka. Policja lub prokuratura ma obowiązek zebrać dowody, z których musi wynikać duże prawdopodobieństwo, że popełniłeś takie przestępstwo.

Dodatkowo konieczne jest co najmniej uprawdopodobnienie, że istnieje obawa ponownego popełnienia takiego samego przestępstwa. Ta obawa musi być realna i wynikać powinna z zebranych dowodów. Pamiętaj, że przede wszystkim to Twoje zachowanie może świadczyć, że taka obawa istnieje. Obawa musi dotyczyć nie przestępstwa skierowanego do którejkolwiek osoby, ale tylko i wyłącznie do tej samej osoby. Jeżeli np. groziłeś innej osobie, to taki nakaz nie może być wobec Ciebie wydany.

Kto może taki nakaz wydać?

Nakaz opuszczenia przez oskarżonego lokalu mieszkalnego może być wydany w postępowaniu przygotowawczym przez prokuratora. Policja ma 24 godziny na wystąpienie z wnioskiem do prokuratora o wydanie takiego nakazu. Czas ten liczy się od chwili Twojego zatrzymania. Wniosek taki powinien być rozpoznany przez prokuratora w terminie 48 godzin od zatrzymania. Prokurator ma też prawo działać z urzędu. W toku postępowania sądowego nakaz jest stosowany przez sąd.

Nakaz opuszczenia lokalu – co dalej?

Taki nakaz może być wydany wobec Ciebie, nawet jeżeli jesteś właścicielem mieszkania. Nakaz może dotyczyć także mieszkania komunalnego jak i spółdzielczego lokatorskiego lub własnościowego prawa do lokalu. Ani prokurator, ani sąd nie wskazuje terminu na opuszczenie mieszkania. Musisz opuścić mieszkanie natychmiast.

Jeżeli po wydaniu nakazu nie masz gdzie mieszkać to, na Twój wniosek, musi Ci zostać wskazane miejsce w placówce noclegowej. Do tej placówki mają obowiązek Cię przyjąć. Zasadne również wydaje się pytanie, jak długo taki nakaz może trwać? Z racji tego, że jest to nakaz okresowego opuszczenia lokalu, pierwsze zastosowanie nakazu nie może być dłuższe niż na 3 miesiące  (może być krótsze np. na miesiąc). Taki nakaz może być przedłużany kilkakrotnie. Zawsze nie dłużej niż na kolejne 3 miesiące.

Co ważne, nakaz możesz zaskarżyć sam lub przez swojego adwokata. Pomimo tego, że nakaz zaskarżysz, musisz lokal opuścić. Wrócić będziesz mógł po uwzględnieniu Twojego zażalenia lub uchyleniu tego środka.

Zawieszenie w czynnościach służbowych – przyczyny i skutki

Następnym wolnościowym środkiem zapobiegawczym jest możliwość:

• zawieszenia podejrzanego i oskarżonego w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu,
• nakazania wskazanym wyżej osobom powstrzymania się od określonej działalności lub od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów,
• zakazania ubiegania się o zamówienia publiczne na czas trwania postępowania.

Zawieszenie w czynnościach służbowych pracownika powinno być bardzo dokładnie sprecyzowane i powinno dotyczyć tylko tych czynności, które są wykonywane na zajmowanym przez podejrzanego lub oskarżonego stanowisku, nie zaś wszelkich czynności służbowych.

Uwaga! Przy zawieszeniu w wykonywaniu czynności służbowych pracownik nie ma prawa do wynagrodzenia przewidzianego art. 81 § 1 Kodeksu Pracy.

W przypadku zastosowania wobec Ciebie zawieszenia w wykonywaniu zawodu sąd lub prokurator powinien wskazać konkretny zawód, którego wykonywanie zawiesza. Decyzja ta może objąć każdy zawód – możliwe jest zarówno zawieszenie adwokata w czynnościach, jak i zastosowanie tego środka, dajmy na to, w stosunku do zarządcy nieruchomością. Przez „zawód” rozumie się zajęcie zarobkowe wymagające określonych umiejętności, najczęściej potwierdzonych urzędowo.

Podobnie sytuacja wygląda z nakazaniem powstrzymywania się od określonej działalności lub prowadzenia określonego rodzaju pojazdów. Chodzi o to, by oskarżony lub podejrzany przestał podejmować określone, gospodarcze działania. Zakres tego środka obejmuje z reguły przedsiębiorców prowadzących własną działalność gospodarczą, ale obejmuje też inne rodzaje działalności np. wolontariat.

Nakazując powstrzymywanie się od prowadzenia pojazdów, sąd lub prokurator ma obowiązek dokładnego określenia jego zakresu. Chodzić może np. o pojazdy mechaniczne, niemechaniczne, ciągniki rolnicze czy motorowery.

Zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne budzi trochę kontrowersji, gdyż uznaje się, że służy on bardziej wyłączeniu wykonawcy z udziału w postępowaniu o udzielenie zamówienia, niż potrzebie zabezpieczenia prawidłowego toku procesu. Tym niemniej warto wiedzieć, że i taki środek zapobiegawczy, w swoim arsenale, posiadają sąd i prokurator.

Zakaz opuszczania kraju a wyjazd

W razie uzasadnionej obawy ucieczki może zostać zastosowany wobec Ciebie zakaz opuszczania kraju. Przepisy prawa karnego jednoznacznie wskazują, że zakaz ten może zostać połączony z zatrzymaniem paszportu lub zakazem wydania takiego dokumentu. Oczywiście obawa ucieczki musi wynikać ze zgromadzonych w sprawie dowodów. Środka tego nie stosuje się gdy zachodzi obawa ucieczki z dotychczas znanego organom ścigania miejsca pobytu i możliwości przebywania w innym, nieznanym prokuratorowi czy sądowi, miejscu w kraju. 

Podobnie jak przy dozorze Policji przepisy nie przewidują zawieszenia zakazu opuszczania kraju na czas Twojego wyjazdu. Musisz złożyć wniosek o uchylenie lub zmianę zakazu. 

Jak sprawdzić, czy zakaz opuszczania kraju został wydany, lub czy nadal obowiązuje? Najlepiej zgłosić się do adwokata, który przyjrzy się Twojej sprawie i przekaże wszystkie niezbędne informacje.

Tymczasowe zajęcie mienia – co to jest?

Tymczasowe zajęcie mienia jest tzw. “czynnością procesową”. Czynność ta najczęściej poprzedza dokonanie zabezpieczenia majątkowego. Polega ona na sporządzeniu protokołu, w którym wymienia się ruchomości, które mogą podlegać zajęciu. Czynności tymczasowego zajęcia mienia ruchomego dokonuje Policja. Może jej także dokonać Straż Graniczna czy też ABW i CBA.

Tymczasowe zajęcie mienia ruchomego przez Policję – co podlega zajęciu?

Tymczasowemu zajęciu podlega mienie podejrzanego. Podlega mu także mienie osoby podejrzanej – temu zatem, kogo policja podejrzewa o popełnienie przestępstwa. Co ważne, tymczasowemu zajęciu podlegają tylko ruchomości. Ogólnie mówiąc, jest to wszystko, co nie jest nieruchomością. To, co daje się przenieść. Może to być telewizor, meble, samochód, ale też telefon. Ruchomością są także pieniądze i to zarówno polskie jak i waluta obca.

Kiedy można zająć tymczasowo mienie?

Mienie można zająć tylko i wyłącznie wtedy, kiedy zachodzi obawa usunięcia ruchomości, ich ukrycia, sprzedaży. Obawa ta musi być realna. Winna wynikać z zachowania danej osoby. Niestety w praktyce policja czynności tej często dokonuje „z automatu”.

Oprócz wyżej wskazanych warunków muszą być spełnione jeszcze inne. Czyn, który popełniłeś, musi być zagrożony m.in.:

• grzywną,
• przepadkiem rzeczy,
• zwrotem korzyści osiągniętej z przestępstwa.

Pamiętaj! Dokonane przez policję zajęcie jest tymczasowe. Co to oznacza? Znaczy to, że w terminie 7 dni prokurator musi je potwierdzić. Jeżeli potwierdza, to wydaje postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym. Jeżeli prokurator tego nie zrobi, tymczasowe zajęcie mienia przestaje istnieć. Możesz swobodnie dysponować swoimi rzeczami.

Uwaga! Na tymczasowe zajęcie mienia przysługuje zażalenie. Termin do jego złożenia wynosi 7 dni. Zażalenie możesz napisać osobiście. Może też w Twoim imieniu napisać je Twój obrońca. Zażalenie rozpoznaje prokurator.

Bardzo ważne! Często Policja dokonuje zajęcia, wpisując ruchomości „jak leci”. Policja wpisała rzeczy należące do Twoich rodziców, siostry, brata, dziewczyny. Co zrobić? Tym osobom także przysługuje zażalenie na tymczasowe zajęcie mienia ruchomego. Ich prawa zostały naruszone.

Zabezpieczenie majątkowe – co to jest?

Ogólnie rzecz ujmując, jest to ograniczenie Twoich praw właścicielskich. Przede wszystkim Twojego prawa własności i dysponowania rzeczami, których jesteś właścicielem. Ograniczeniem tym mogą być objęte również rzeczy, których jesteś tylko współwłaścicielem np. z żoną, bratem, rodzicami. Nie możesz rzeczy zajętych skutecznie prawnie sprzedać czy też darować. 

Kto i kiedy może stosować zabezpieczenie majątkowe?

Może je stosować prokurator w dochodzeniu lub śledztwie. W postępowaniu sądowym stosuje je sąd. Tymczasowe zajęcie mienia dokonane przez Policję często poprzedza zabezpieczenie majątkowe.

Zabezpieczenie jest skuteczne wyłącznie wtedy, gdy zostanie wydane odpowiednie postanowienie. Nie zgadzasz się z treścią postanowienia? Masz prawo złożyć zażalenie. Termin wynosi 7 dni. Od decyzji prokuratora składasz je do sądu. Od decyzji sądu składasz je do sądu wyższej instancji. Możesz napisać je sam lub skorzystać z pomocy obrońcy.

Niestety zabezpieczenie jest skuteczne od chwili wydania postanowienia. W postanowieniu muszą być wymienione rzeczy podlegające zabezpieczeniu. Dla przykładu samochód, motocykl, pieniądze w określonej wysokości. Musi być też określona wartość każdej z rzeczy.

Zabezpieczenie majątkowe – podstawowe zasady

1. Najczęściej dokonuje się zabezpieczenia poprzez zajęcie rzeczy. Możliwe jest też zajęcie Twojego rachunku bankowego. Można też zakazać Ci sprzedaży np. samochodu a Twój dom może zostać obciążony hipoteką.
2. Co bardzo ważne, postanowienie o zabezpieczeniu może być wydane tylko wobec podejrzanego lub oskarżonego, którym z uwagi na zarzucony czyn grozi w przyszłości grzywna, obowiązek naprawienia szkody, obowiązek zwrotu korzyści z przestępstwa.
3. Zabezpieczenie kończy się, jeżeli nie zasądzono od Ciebie grzywny i innych zobowiązań majątkowych. Po wyroku musisz jeszcze odczekać 3 miesiące. W tym czasie pokrzywdzony może pozwać Cię cywilnie. Jeżeli nie pozwie, to zabezpieczenie ostatecznie upada.
4. Jeżeli jesteś małżonkiem podejrzanego/oskarżonego i nie zawieraliście umowy o rozdzielności majątkowej, to niestety musisz liczyć się z tym, że majątek wspólny może podlegać zajęciu. Jeżeli umowę taką zawarliście to oczywiście majątek współmałżonka, jako majątek osobisty, zajęciu nie podlega. Sprawy te bywają jednak bardziej skomplikowane i wszystko zależy od konkretnej sprawy.
5. Jeżeli zajęto rzeczy, które są Twoją własnością, jako właścicielowi przysługuje Ci zażalenie. Dla Ciebie termin 7 dni liczy się od dnia kiedy dowiedziałeś się, że Twoje prawo własności zostało naruszone.

Jestem pokrzywdzony w wyniku przestępstwa. Co mogę zrobić?

Masz prawo złożyć wniosek o zabezpieczenie majątkowe na mieniu osoby, która Cię skrzywdziła. Możesz to zrobić także wtedy, gdy poniosłeś szkodę materialną. Prokurator lub sąd powinien Twój wniosek rozpatrzyć. Jeżeli uda się zabezpieczyć np. samochód to po jego sprzedaży otrzymasz pieniądze. Niestety nie nastąpi to wcześniej, niż sprawa się zakończy prawomocnie. Nie zasądzono nic na twoją rzecz? Masz 3 miesiące na złożenie pozwu cywilnego.

Wolnościowe środki zapobiegawcze w prawie karnym – podsumowanie

Powyższy opis nieizolacyjnych środków zapobiegawczych stanowi swoiste uzupełnienie wiedzy przekazanej w artykułach o poręczeniu społecznym i poręczeniu majątkowym. Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej lub poznać szczegółowe informacje dotyczące środków zapobiegawczych i nie tylko, przeglądaj naszego bloga. Staramy się dzielić naszą wiedzą, więc może już tam znajdziesz artykuł na interesujący Cię temat. 

Potrzebujesz profesjonalnej pomocy adwokata? Zachęcam do kontaktu z zespołem Kancelarii Czwakiel i Wspólnicy. Chętnie zajmiemy się Twoją sprawą i pomożemy Ci najlepiej, jak potrafimy.

Autor

Wiesław Czwakiel

Adwokat, specjalista prawa karnego, gospodarczego, rodzinnego i prawa pracy.