Prawo do udziału w czynnościach procesowych.

Dziś kontynuujemy wątek związany ze składaniem wniosków dowodowych. Uwzględnienie złożonego przez Ciebie wniosku dowodowego nie oznacza automatycznie, że zostaniesz zawiadomiony o miejscu i czasie czynności i będziesz mógł wziąć w niej udział.

Kiedy mogę wziąć udział w czynnościach?

Uwzględnienie wniosku upoważnia Cię do czynnego udziału w czynności, którą zawnioskowałeś, a która z wnioskiem jest związana. Powinieneś być powiadomiony o miejscu i terminie przeprowadzania tej czynności. Nic nie dzieje się jednak samoczynnie. Skorzystać z tego prawa możesz, jeżeli tego zażądasz.

Ważne! Składając wniosek o przeprowadzenie dowodu lub innych czynności procesowych zawsze składaj równocześnie wniosek o dopuszczenie do udziału w czynnościach, które zawnioskowałeś. Prowadzący postępowanie nie może odmówić Ci udziału w tych czynnościach.

Jakie mam prawa, gdy uczestniczę w czynnościach procesowych?

Twój czynny udział nie ogranicza się tylko i wyłącznie do samej obecności / np. przy przesłuchaniu podejrzanego czy świadka /. Masz prawo do zadawania pytań tym osobom. Masz prawo do składania nowych swoich wniosków i oświadczeń. Co więcej możesz zapoznać się ze sporządzanym z czynności protokołem oraz wnosić zarzuty i zastrzeżenia, co do prawidłowości jego sporządzenia, jak i co do jego treści.

Do kiedy mogę składać nowe wnioski dowodowe?

Wnioski dowodowe, o których mowa wyżej, możesz składać przez cały czas trwania postępowania przygotowawczego, czyli do czasu jego zakończenia np. skierowania do sądu aktu oskarżenia lub wniosku o warunkowe umorzenie postępowania.

Zdarzają się również takie sytuacje, że Twój wniosek zostanie oddalony, ale na dalszym etapie postępowania dowód przez Ciebie zawnioskowany prowadzący postępowanie będzie chciał przeprowadzić. Chodzi o to, że czasami, z różnych przyczyn, prowadzący postępowanie nie chce abyś uczestniczył w tej czynności, a uwzględniając Twój wniosek odmówić Ci udziału w czynności nie może. W takiej sytuacji obowiązkiem prowadzącego postępowanie jest także zawiadomienie Ciebie o terminie i miejscu przeprowadzania czynności, mimo tego, że formalnie czynność taka będzie przeprowadzana z urzędu. Brak zawiadomienia będzie stanowiło naruszenie przepisów postępowania i może skutkować koniecznością powtórzenia w przyszłości tej czynności procesowej.

Kiedy mój udział, mimo braku złożenia wniosku, będzie obowiązkowy?

Istnieją również sytuacje, w których pomimo tego, że jako pokrzywdzony nie złożyłeś wniosku, o którym mowa wyżej, to i tak obowiązkiem prowadzącego postępowanie jest powiadomienie Ciebie o miejscu i terminie przeprowadzanych czynności. Takie przypadki najczęściej zdarzają się w początkowej fazie postępowania przygotowawczego. Chodzi mianowicie o czynności, których w fazie postępowania sądowego nie można już będzie powtórzyć. Przykładowo będą to oględziny miejsca zdarzenia, które może zostać zmienione w zależności od panujących warunków atmosferycznych. Innym przykładem takiej czynności może być przeszukanie pomieszczeń. Dotyczyć to będzie także czynności dowodowych, takich jak przesłuchanie podejrzanego, świadka lub przeprowadzenie konfrontacji.

Powtórzenie dowodu przed sądem.

Wydawałoby się, ze przecież czynności te mogą zostać bez problemu przed sądem również przeprowadzone. Rzeczywiście taka możliwość istnieje, ale należy liczyć się z tym, że bardzo często istnieje znaczna odległość czasowa pomiędzy przeprowadzaniem dowodów w postępowaniu przygotowawczym, a ich weryfikacją poprzez ponowne ich przeprowadzenie w toku postępowania sądowego. Bez wątpienia upływ czasu powoduje zatarcie się zapamiętanych szczegółów przebiegu zdarzenia w przyszłości i wartość dowodów przeprowadzanych przed sądem może być wówczas mniej miarodajna i wiarygodna. W praktyce często spotkać się można z sytuacją, że świadek w sądzie stwierdza, iż z uwagi na upływ czasu nic lub niewiele już pamięta. Weryfikacja jego zeznań sprowadza się do odczytania tych zeznań przez sąd i potwierdzenia, przez świadka, że takiej treści zeznania w postępowaniu przygotowawczym złożył.

Zawiadamianie pokrzywdzonego o przeprowadzeniu takich czynności powinno być regułą. Niestety tak nie jest, a prowadzący postępowanie najczęściej robią wszystko, aby w czynnościach pokrzywdzony nie uczestniczył. Trudno zrozumieć takie stanowisko tym bardziej, ze tłumaczą się oni tym, że udział pokrzywdzonego przeszkadzałby w przeprowadzanych czynnościach. Tymczasem udział pokrzywdzonego bardzo często może pomóc w prawidłowym przeprowadzeniu czynności, a weryfikacja np. wyjaśnień podejrzanego może wówczas nastąpić niemalże natychmiast.

Kiedy można odstąpić od powiadomienia pokrzywdzonego o czynności?

Zasady ustawowe obowiązujące w tym zakresie są jednoznacznie. Od powiadomienia pokrzywdzonego o przeprowadzaniu takich czynności można odstąpić, ale tylko i wyłącznie, gdy zwłoka w wykonaniu czynności / spowodowana np. czasem niezbędnym do zawiadomienia pokrzywdzonego lub czasem jego dojazdu do miejsca przeprowadzanych czynności / groziłaby utratą dowodu lub zniekształceniem dowodu. 

Uwaga! Jeżeli w toku postępowania przygotowawczego ma zostać przesłuchany świadek, o którym wiesz lub przypuszczasz, że ponowne jego przesłuchanie przed sądem nie będzie możliwe, masz prawo złożyć wniosek o przesłuchanie tego świadka bezpośrednio przez sąd. Dla przykładu posiadasz wiedzę, że świadek przebywa na stałe poza granicami kraju lub świadkiem jest cudzoziemiec będący w Polsce tylko na wycieczce. Wzmocnienie dowodu z przesłuchania takiego świadka może nastąpić dodatkowo przez zażądanie odebrania przez sąd od świadka stosownego przyrzeczenia.

Czy mogę brać udział w przesłuchaniu biegłych?

Jako pokrzywdzony masz również prawo uczestniczyć w przesłuchaniach biegłych, powołanych w toku postępowania przygotowawczego. O tym, że prowadzący postępowanie powołał w sprawie biegłych, powinieneś zostać poinformowany. Co więcej przysługuje Ci prawo do czynnego udziału w tej czynności procesowej poprzez np. uzupełnienie pytań przedstawionych biegłemu, zawartych w postanowienie o powołaniu biegłego, o swoje pytania. Pytania te winny być  biegłemu przekazane i na nie biegły również winien odpowiedzieć. W przypadku przeprowadzania wskazanych wyżej czynności z udziałem biegłych, Twój wniosek o dopuszczenie do udziału w tych czynnościach nie jest konieczny. Po wydaniu opinii przez biegłego masz prawo do zapoznania się z nią, a także sporządzenia odpisu lub fotokopii wydanej opinii.

Sprawdź jak wygląda Twoje prawo do uzyskiwania informacji oraz dostępu do akt postępowania.

Autor

Wiesław Czwakiel

Adwokat, specjalista prawa karnego, gospodarczego, rodzinnego i prawa pracy.