Zapis windykacyjny, co to takiego?

Każda osoba, co do zasady, ma prawo rozporządzać zgromadzonym w trakcie swojego życia, majątkiem. Może swobodnie dysponować nim zarówno za życia np. sprzedawać czy darowywać. Może również dokonać rozporządzenia majątkiem na wypadek śmierci.

Testament.

Takim właśnie rozporządzeniem jest testament. Testament zwykle kojarzy się z powołaniem określonej osoby lub osób do całości lub części spadku. Jest to skojarzenie ze wszech miar słuszne. Najczęściej sporządzanym testamentem, jest bowiem testament ogólny, wskazujący spadkobierców, jednak bez określania konkretnych składników majątkowych, które miałyby im przypadać.

Rzadziej spotykanym rozporządzeniem testamentowym jest tzw. zapis windykacyjny. Instytucja ta, została wprowadzona do polskich przepisów w 2011 roku, i zapewne z tego powodu nie zyskała jeszcze popularności. Ustawowym wymogiem ważności zapisu windykacyjnego jest jego dokonanie wyłącznie w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego.

Na czym jednak ów zapis polega?

Spadkodawca może postanowić, że z chwilą jego śmierci, oznaczona osoba nabywa własność określonego przedmiotu. Z tej przyczyny, zapis windykacyjny zdaje się być najskuteczniejszym sposobem na szybkie przekazanie spadkobiercy poszczególnych składników majątku, w razie śmierci spadkodawcy. Zapisobierca windykacyjny nabywa tytuł prawny do wskazanego przedmiotu zapisu z mocy prawa, w tej właśnie chwili.

Co może być przedmiotem zapisu windykacyjnego?

Katalog przedmiotów, które można przekazać poprzez zapis windykacyjny jest jednak katalogiem zamkniętym. Oznacza to, że tylko przedmiotami i prawami, wyraźnie wskazanymi w przepisie można w ten sposób rozporządzić. Do przedmiotów tych należą:
1) rzeczy oznaczone co do tożsamości (np. konkretnie wskazane mieszkanie, czy samochód);
2) zbywalne prawa majątkowe;
3) przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne;
4) ustanowienie na rzecz zapisobiorcy użytkowania lub służebności;
5) ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej.

Pewnym ograniczeniem tej instytucji jest niemożność uczynienia zapisu windykacyjnego z zastrzeżeniem warunku lub terminu. Takie zastrzeżenia, nawet, jeżeli znajdą się w testamencie, uważa się za nieważne, a w pewnych okolicznościach mogą skutkować nawet nieważnością całego zapisu.

Co się dzieje z zapisem windykacyjnym, jeżeli przedmiot zapisu, nie należy do spadkodawcy w chwili jego śmierci?

Zapis jest nieskuteczny także wtedy, gdy jego przedmiot w chwili otwarcia spadku nie należy już do spadkodawcy lub był on zobowiązany do jego zbycia. Jeżeli przedmiotem zapisu jest ustanowienie dla zapisobiercy użytkowania lub służebności, zapis jest bezskuteczny, gdy w chwili otwarcia spadku przedmiot majątkowy, który miał być obciążony użytkowaniem lub służebnością nie należy do spadku albo spadkodawca był zobowiązany do jego zbycia.

Autor

Marcin Czwakiel

Adwokat, specjalista prawa spadkowego i karnego.