Tryby ścigania przestępstw. Ściganie z urzędu, na wniosek i z oskarżenia prywatnego

Przepisy polskiego prawa karnego przewidują, w zależności od trybu ich ścigania, trzy rodzaje przestępstw. Są to przestępstwa ścigane:

a) z urzędu;

b) na wniosek pokrzywdzonego;

c) z oskarżenia prywatnego.

Ściganie z urzędu.

Czyny ściągane z urzędu, są z reguły czynami o największej społecznie szkodliwości, i to właśnie interes społeczny wymaga by organy śledcze, z urzędu ścigały ich sprawców. Tryb ten nie wymaga podejmowania żadnego działania przez pokrzywdzonego. Co więcej wola pokrzywdzonego nie ma żadnego znaczenia. Policja i Prokuratura, gdy tylko otrzymają informację o popełnieniu czynu zabronionego ściganego z urzędu, mają obowiązek wszcząć postępowanie w tej sprawie. Ściganiem z urzędu objęte są wszystkie czyny, które nie są ścigane na wniosek lub z oskarżenia prywatnego. Tryb ten nazywany jest inaczej publicznoskargowym, gdyż to organy państwa wnoszą do sądu skargę, którą jest akt oskarżenia. Do takich przestępstw należą chociażby: zabójstwo, kradzież, rozbój.

Ściganie na wniosek.

Postępowanie o czyny karalne ścigane na wniosek, jest inicjowane przez pokrzywdzonego. Organy państwa, nawet, jeżeli mają wiedzę o popełnieniu przestępstwa nie mogą same, z urzędu postawić sprawcy zarzutów i skierować do sądu aktu oskarżenia. Mogą co najwyżej zebrać w sprawie materiał dowodowy. Są to głównie przestępstwa mniejszej wagi, w których pokrzywdzonemu zostawia się decyzję czy państwo ma ścigać sprawcę czy też np. z uwagi na więzi rodzinne, lepiej żeby aparat państwowy się w to nie mieszał. Do takich czynów zalicza się np. groźbę karalną, stalking, kradzież, jeżeli pokrzywdzonym jest osoba najbliższa, czy też zabór pojazdu, jeżeli pokrzywdzonym jest osoba najbliższa. Z chwilą złożenia wniosku o ściganie przez pokrzywdzonego postępowanie dalej toczy się z urzędu.

Czy mogę wycofać wniosek o ściganie?

Zdarza się dość często, że w przypływie pierwszych emocji najbliższa rodzina (np. rodzice) decyduje się złożyć zawiadomienie o popełnieniu kradzieży przez swoje dziecko. Po przemyśleniu sprawy chcieliby się jednak wycofać. Nie zawsze takie cofnięcie będzie mogło być skuteczne. Pokrzywdzony może wycofać wcześniej złożony wniosek:

– w postępowaniu przygotowawczym za zgodą prokuratora,

– w postępowaniu sądowym za zgodą sądu – aż do zamknięcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej.

Tak więc cofnięcie wniosku o ściganie nie jest już tak proste, jak jego złożenie i decyzja w tym zakresie nie zależy wyłącznie od pokrzywdzonego. Ponowne złożenie raz cofniętego wniosku jest niedopuszczalne.

Ściganie z oskarżenia prywatnego.

Trzecim trybem ścigania przestępstw jest tryb prywatnoskargowy. To pokrzywdzony wnosi do sądu skargę – akt oskarżenia. Ściganie prywatnoskargowe, co do zasady pomija etap postępowania przygotowawczego. Sprowadza się ono zwykle do skierowania, przez pokrzywdzonego, prywatnego aktu oskarżenia, prosto do sądu. Istnieje wprawdzie możliwość objęcia takiego czynu ściganiem z urzędu, jednak decyzja ta należy prokuratora. Ten zaś ma obowiązek zbadać, czy wymaga tego interes społeczny. Tylko w sytuacji, gdy prokurator uzna, że taki przypadek zachodzi, ma prawo objąć postępowanie ściganiem z urzędu lub wstąpić do już toczącego się postępowania. Do przestępstw prywatnoskargowych należą znieważenie, zniesławienie czy naruszenie nietykalności cielesnej.

Udział Policji w ściganiu przestępstw prywatnoskargowych.

Jak wyżej wskazałem, co do zasady postępowanie przygotowawcze nie jest w tego rodzaju sprawach prowadzone. Istnieje jednak jego namiastka. Otóż Policja, po przyjęciu ustnej lub pisemnej skargi pokrzywdzonego w razie potrzeby zabezpiecza dowody, i po ich zebraniu przesyła skargę do właściwego sądu. Często zdarza się, że pokrzywdzony nie zna personaliów sprawcy np. jego znieważenia czy naruszenia nietykalności.  W takich sprawach, w pierwszej kolejności na Policji składa się skargę (ustnie lub pisemnie) i wnosi o zabezpieczenie dowodów np. nagrań z monitoringów, mających na celu ustalenie personaliów sprawcy. Również sąd, już po złożeniu skargi, może zlecić Policji dokonanie określonych czynności potrzebnych do zgromadzenia dowodów. Postępowanie to nie jest jednak tożsame z postępowaniem przygotowawczym prowadzonym w normalnym trybie.

Skąd wiadomo jaki tryb ścigania powinien być zastosowany?

Odpowiedź jest prosta – przepisy Kodeksu karnego wyraźnie wskazują, że dany czyn zabroniony ścigany jest w określonym trybie czy to wnioskowym czy z oskarżenia prywatnego. Jeżeli zaś nie zawierają takiego wskazania to czyn ścigany jest z urzędu.

Dowiedz się jak wygląda rola pokrzywdzonego w postępowaniu karnym.

Autor

Marcin Czwakiel

Adwokat, specjalista prawa spadkowego i karnego.