Rozwód i separacja a dziedziczenie ustawowe

Pisaliśmy już na blogu o rozwodach i dziedziczeniu. Jak wygląda jednak kwestia połączenia tych dwóch zagadnień?

ROZWÓD a dziedziczenie ustawowe.

Przypominam, że z chwilą uprawomocnienia się wyroku rozwodowego, ustaje małżeństwo stron. Od tego też właśnie dnia, byli już małżonkowie przestają ustawowo dziedziczyć po sobie.

O czym więc warto pamiętać? Otóż często zdarza się, że małżonkowie, w trakcie trwania związku, sporządzają testamenty, w których wzajemnie ustanawiają siebie spadkobiercami. Rozporządzenia zawarte w testamentach nie tracą ważności z chwilą orzeczenia rozwodu i warto pamiętać, że można je zmienić lub odwołać.  Inaczej przedstawia się sytuacja, gdy mimo orzeczenia rozwodu chcemy by były małżonek po nas dziedziczył. Oczywiście wówczas testamentu nie zmieniamy. Prawomocne orzeczenie rozwodu powoduje również, że byli małżonkowie tracą prawo do zachowku po sobie.

Czy jeżeli mój małżonek umrze w trakcie sprawy rozwodowej, to po nim dziedziczę?

Może nie każdy to wie, ale w rzeczywistości może się zdarzyć, że samo postępowanie rozwodowe będzie toczyło się długimi miesiącami, a nawet latami. Warto wiedzieć, że już złożenie pozwu o rozwód również może, w pewnych wypadkach, spowodować, że małżonek zostanie wyłączony od dziedziczenia. Nastąpi to, gdy sprawa o rozwód została wytoczona za życia spadkodawcy, bez względu na to, które z małżonków złożyło pozew, a spadkodawca umrze przed jej prawomocnym zakończeniem. Pierwszym warunkiem jest by spadkodawca, w złożonym pozwie lub odpowiedzi na pozew, żądał orzeczenia rozwodu z winy drugiego małżonka, przy czym bez znaczenia jest czy żądanie wskazywało na wyłączną winę współmałżonka, czy też winę obu stron. Drugim warunkiem jest to, żeby żądanie spadkodawcy było uzasadnione. Spadkobiercy, aby wyłączyć współmałżonka od dziedziczenia, muszą wykazać winę małżonka spadkodawcy, lecz mogą to zrobić wyłącznie w odrębnym postępowaniu sądowym. Powództwo w tym zakresie może wytoczyć każdy ze spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia razem z żyjącym małżonkiem (np. dzieci, wnuki czy rodzice spadkodawcy). Powództwo możne zostać złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku (czyli śmierci spadkodawcy) jednak nie później niż roku od daty otwarcia spadku. Wniesienie sprawy o wyłączenie współmałżonka od dziedziczenia skutkować powinno, do czasu jej prawomocnego rozpoznania, zawieszeniem sprawy o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym małżonku.

SEPARACJA a dziedziczenie ustawowe.

Trochę inaczej sprawa wygląda w przypadku separacji, z tego względu, że wyróżnić można separację faktyczną i separację prawną.

Separacja faktyczna.

Separacja faktyczna ma miejsce w sytuacji, gdy małżonków nie łączą już więzy gospodarcze, fizyczne i duchowe, a łączy ich jedynie sam fakt zawarcia małżeństwa. Taki stan potrafi się utrzymywać latami, a małżonkowie żyjący każdy własnym życiem, mogą nie mieć czasu składać pozwu o orzeczenie rozwodu lub separacji. W sytuacji istnienia separacji faktycznej, w dziedziczeniu ustawowym nie zachodzą żadne zmiany – małżonkowie dziedziczą po sobie.

Separacja prawna.

Inaczej wygląda sytuacja, gdy separacja zaistnieje w znaczeniu prawnym, czyli kiedy została orzeczona przez sąd po przeprowadzeniu stosownego postępowania sądowego. Prawomocne orzeczenie o separacji ma takie same skutki w prawie spadkowym jak orzeczenie rozwodu. Jeżeli jeden z byłych już małżonków umrze to pozostały przy życiu małżonek nie wchodzi do kręgu spadkobierców ustawowych. Podobnie jak przy rozwodzie należy również pamiętać o tym, że sporządzone przed ogłoszeniem separacji testamenty, do czasu ich zmiany lub odwołania, zachowują ważność. Na tym podobieństwa się nie kończą. Samo złożenie pozwu o separację może, na takich samych zasadach, jak opisane wyżej przy rozwodzie, doprowadzić ostatecznie do wyłączenia małżonka od dziedziczenia. 

Podstawowa różnica pomiędzy separacją i rozwodem jest taka, że rozwodu, w żaden sposób, cofnąć nie można, zaś separacja może zostać sądownie zniesiona. Zniesienie separacji przez sąd następuje tylko i wyłącznie po przeprowadzeniu postępowania. Prawomocnie zniesiona separacja powoduje powrót do normalnych reguł dziedziczenia ustawowego. Fakt, że w jakimś okresie małżonkowie byli w stanie separacji prawnej, nie ma żadnego znaczenia dla dziedziczenia.

Pamiętaj: Od chwili zniesienia separacji małżonkowie ponownie, na zasadach dziedziczenia ustawowego, dziedziczą po sobie.

Autor

Marcin Czwakiel

Adwokat, specjalista prawa spadkowego i karnego.