Prawo dostępu do akt postępowania

Dzisiejszy wpis stanowi kontynuację i uzupełnienie wątku związanego z prawem do udzielania informacji w toku prowadzonego postępowania. Zasadą jest, że podejrzanemu lub oskarżonemu akta sprawy, zawierające materiał dowodowy, winny być udostępnione. Powinien on mieć też możliwość sporządzania odpisów dokumentów w aktach się znajdujących oraz wykonania ich kopii. Udostępnienie akt polega na umożliwieniu Ci przeglądnięcia całości akt sprawy. Przeglądnięcia, czyli zapoznania się, poprzez jego przeczytanie, z każdym dokumentem w aktach się znajdującym. Dotyczy to wszystkich materiałów, również tych, które są zapisane na nośnikach w formie audio-video. W tym przypadku masz prawo ich odtworzenia.

Twoje prawo zostaje jednak ograniczone w toku postępowania przygotowawczego. Prawo to kształtuje się bowiem inaczej, w zależności, czy z tego prawa korzystasz, gdy akta znajdują się w rękach organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze czy też znajdują się już w sądzie.

Pamiętaj! Uprawnienie do sporządzenia kopii dokumentów nie ogranicza sposobu wykonywania kopii. Możesz po prostu wykonać zdjęcia fotograficzne każdej strony akt postępowania. Możesz sporządzać kopie używając przenośnych urządzeń skanujących. Sposób kopiowania akt nie może jednak prowadzić do zniszczenia dokumentu.

Prawo dostępu do akt w trakcie postępowania przygotowawczego.

Niestety, jeżeli akta znajdują się w dyspozycji organu prowadzącego postępowanie, Twoje prawo zostaje znacznie ograniczone. Jeżeli chcesz uzyskać dostęp do akt to musisz złożyć prowadzącemu postępowanie stosowny wniosek. We wniosku powinieneś również zaznaczyć czy akta chcesz tylko przeglądać / przeczytać / czy też zamierzasz zrobić np. fotokopie dokumentów. To właśnie do prowadzącego postępowanie należy decyzja czy akta zostaną Ci udostępnione.

Czy prokurator ma prawo odmówić Ci udostępnienia akt sprawy?

Jak wskazano już wyżej decyzja o udostępnieniu akt należy do prowadzącego postępowanie przygotowawcze.

Prowadzący postępowanie może odmówić Ci dostępu do akt tylko i wyłącznie w następujących przypadkach:

– jeżeli według niego zachodzi uzasadniona potrzeba zabezpieczenia prowadzonego postępowania. Jak powyższy zapis rozumieć? Oczywiście znowu jest to „worek”, w który wrzucić można wszystko. Taka możliwość jest niestety dosyć często wykorzystywana w postępowaniu przygotowawczym i określana kolokwialnie „dobrem śledztwa czy też dochodzenia”. Odmowa udostępnienia akt powinna mieć miejsce wyłącznie, jeżeli ich udostępnienie może utrudnić lub uniemożliwić cel postępowania przygotowawczego. Celem postępowania przygotowawczego jest przede wszystkim ustalenie czy przestępstwo zostało popełnione, a następnie wykrycie sprawcy przestępstwa i zgromadzenie oraz zabezpieczenie dowodów jego popełnienia. Ocena możliwości udostępnienia akt podejrzanemu dokonywana jest także pod kątem jego ewentualnych możliwości zapoznania się z dowodami, które mogłyby umożliwić podejrzanemu wpływ na przeprowadzenie dowodu / poprzez zniszczenie dowodu, który nie został jeszcze zabezpieczony / lub też wpływ na zmianę treści dowodu / np. wpływ na świadka powodujący zmianę jego zeznań /.

Tylko w przypadku faktycznego zaistnienia wskazanych wyżej zagrożeń odmowa udostępnienia akt może zostać uznana za uzasadniona.

Prowadzący postępowanie musi, w przypadku odmowy udostępnienia akt sprawy wydać odpowiednie zarządzenie. Zarządzenie zawiera także uzasadnienie.

Uwaga! Masz prawo zaskarżyć niekorzystne dla Ciebie zarządzenie o odmowie udostępnienia akt.

Na odmowę udostępnienia akt przysługuje Ci zażalenie. Zażalenie wnosi się w terminie 7 dni od dnia następnego po otrzymaniu odmownego zarządzenia.

Jeżeli zarządzenie wydał inny organ prowadzący postępowanie niż prokurator / np. funkcjonariusz Policji /, to zażalenie rozpoznawał będzie prokurator nadzorujący postępowanie przygotowawcze. W sytuacji, gdy zarządzenie wydał prokurator zażalenie będzie rozpoznane przez sąd.

Pamiętaj! Jeżeli odmówiono Ci dostępu do akt sprawy zawsze masz prawo ponownie złożyć stosowny wniosek. Możesz to zrobić nawet w sytuacji, gdy Twoje zażalenie na wcześniejszą odmowę nie zostało zaskarżone lub też nie zostało uwzględnione. 

Pomimo braku zgody na przeglądnięcie akt sprawy istnieje możliwość uzyskania do nich dostępu nijako „od tyłu”. Z taką sytuacją mamy do czynienia wtedy, kiedy w toku postępowania przygotowawczego akta „opuszczają” siedzibę organu prowadzącego postępowanie i są przekazywane do sądu wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania. Gdyby wobec Ciebie zaistniała taka sytuacja to masz prawo żądać udostępnienia akt. Jeżeli takie żądanie zgłosisz akta muszą być Ci udostępnione.

Również i w tym zakresie obowiązują pewne ograniczenia. Ograniczenia związane są:

a/. z zakresem złożonego do Sądu wniosku o zastosowanie tymczasowego aresztowania. Oznacza to, że udostępnione Ci zostaną dokumenty / dowody / wskazujące według prokuratora, na Twoje sprawstwo i winę czynu lub czynów Ci zarzuconych oraz inne dowody świadczące o konieczności zastosowania wobec Ciebie tymczasowego aresztowania. Wątpliwe w takiej sytuacji jest, że nawet gdyby w materiale dowodowym znajdowały się dowody świadczące na Twoją korzyść, to zostaną one do takiego wniosku dołączone. Jeżeli wiesz, że takie dowody istnieją to należy to sądowi rozpoznającemu wniosek wskazać. Twoje prawo ograniczone jest także tym, iż nie możesz wykonywać odpisów lub kopii dokumentów, które zostaną, w tym trybie, Ci udostępnione.

Pamiętaj! W sytuacji, kiedy zostajesz doprowadzony do sądu celem zastosowania wobec Ciebie tymczasowego aresztowania, masz prawo: po pierwsze zapoznać się z wnioskiem złożonym przez prokuratora a po drugie zapoznać się z materiałami dowodowymi przekazanymi do sądu zawierającymi dowody wniosek prokuratora popierające. Zapoznaj się z nimi, z przyczyn oczywistych, jeszcze przed rozpoczęciem przez sąd posiedzenia „aresztowego”.

Uwaga! Dokumenty zostaną Ci udostępnione wyłącznie, jeżeli Ty lub Twój obrońca złoży odpowiedni wniosek. Zgoda prokuratora nie jest Ci potrzebna.

Zdarzają się również takie sytuacje, że akta postępowania przygotowawczego przekazywane są sądowi z innej przyczyny. Taka okoliczność ma miejsce, gdy np. doszło do częściowego umorzenia postępowania i postanowienie, w tym zakresie, zostało zaskarżone poprzez złożenie zażalenia. Jako podejrzanego może Cię interesować np. sytuacja, gdy postępowanie jest umarzane wobec współpodejrzanego pomimo tego, że istnieją tożsame dowody na popełnienie przestępstwa zarówno na przez Ciebie jak i przez tegoż współpodejrzanego. Pomimo tego, że akta fizycznie znajdują się w sądzie niestety nie nabierają one charakteru akt sądowych. Jeżeli zamierzasz zapoznać się z tymi aktami to musisz także złożyć odpowiedni wniosek i uzyskać zgodę prokuratora na dostęp do tych akt.

b/. drugie ograniczenie, z którym się możesz zetknąć jest takie, że nie zostaną Ci udostępnione zeznania świadków, co do których prowadzący postępowanie uważa, że zachodzi uzasadniona obawa o ich życie, zdrowie lub wolność. Dotyczy to także obawy o te same wartości w stosunku do osób dla świadka najbliższych. Obawa taka musi być uzasadniona i znajdować odzwierciedlenie w zebranym materiale dowodowym. W takiej sytuacji prokurator wyda odpowiednie zarządzenie o wyłączeniu określonych dowodów. Z dowodów, które załączył na poparcie swojego wniosku o tymczasowe aresztowania i które powinny być Ci udostępnione. Zarządzenie takie winno być uzasadnione.

Prawo do końcowego zaznajomienia się z materiałami postępowania przygotowawczego.

Przede wszystkim obowiązkiem prowadzącego pierwsze Twoje przesłuchanie w charakterze podejrzanego / po przedstawieniu Ci zarzutów / jest również powiadomienie o przysługującym Ci prawie do końcowego zaznajomienia się z materiałami całego postępowania przygotowawczego. Nawet, jeżeli podczas tego pierwszego przesłuchania, złożyłeś oświadczenie o rezygnacji z tego prawa, to w późniejszym czasie, gdy zmienisz zdanie, dalej z tego prawa możesz skorzystać.

Prowadzący postępowanie przygotowawcze ma prawo wyznaczyć termin zaznajomienia Ciebie z materiałami postępowania, generalnie mówiąc, w dwóch przypadkach: gdy zamierza zakończyć postępowanie wniesieniem aktu oskarżenia lub skierować wniosek o warunkowe umorzenie postępowania prowadzonego przeciwko Tobie.

O terminie, który został wyznaczony, powinieneś być powiadomiony, z co najmniej 7- dniowym wyprzedzeniem.

Twoje prawo upoważnia Cię do osobistego przejrzenia całości akt sprawy, czyli całości zebranego materiału dowodowego. Wyznaczony Ci czas na przeglądanie akt musi być odpowiedni i uwzględniać ilość zgromadzonego materiału, jego obszerność oraz Twoje możliwości osobiste / np. umiejętność szybkiego lub wolnego czytania, umożliwiające Ci prawidłowe skorzystanie z tego prawa. Pod uwagę powinna być wzięta również czytelność akt. Mam tu na myśli czytelność sporządzanych ręcznie protokołów przesłuchań czy też protokołów oględzin / z tymi dwoma dowodami najczęściej są kłopoty /.

Uwaga! Jeżeli nie możesz odczytać protokołów spisanych ręcznie, to w sporządzanym po zakończeniu zaznajamiania protokole, wyraźnie to zaznacz. Oznacza to bowiem, że nie miałeś możliwości zapoznania się z całością materiału dowodowego i Twoje prawo zostało naruszone. Możesz także zażądać, aby treść takich nieczytelnych protokołów została Ci przedstawiona w sposób możliwy do odczytania, lub aby została Ci odczytana przez osobę protokół sporządzającą.

Pamiętaj! Twoje prawo dotyczy tylko zaznajomienia się z materiałami postępowania. Jeżeli będziesz chciał wykonać odpisy lub kopie dokumentów musisz uzyskać na to zgodę prowadzącego postępowanie.

Z czynności zapoznania się przez Ciebie z materiałami postępowania sporządzony zostanie protokół. W protokole masz prawo zażądania uzupełnienia postępowania dowodowego, wskazując dowody, jakie Twoim zdaniem w toku postępowania powinny być jeszcze przeprowadzone.  Jeżeli takiego wniosku, w tym momencie, nie złożysz to nic straconego. Możesz taki wniosek złożyć na piśmie w terminie 3 dni, od daty zaznajomienia się z materiałami. Uwzględniając Twój wniosek prowadzący postępowanie przeprowadza dowody zawnioskowane przez Ciebie, a po ich przeprowadzeniu ma ponownie obowiązek przesłania Ci zawiadomienia o nowym terminie zapoznania się z materiałami. Prawo to przysługuje Ci bowiem ponownie i z tego prawa możesz skorzystać, zapoznając się po raz kolejny z całością zebranego materiału dowodowego lub też tylko z częścią, czyli z dowodami, o które materiał został uzupełniony.

W przypadku, gdy Twoje wnioski nie zostały uwzględnione prowadzący postępowanie wydaje postanowienie o nie uwzględnieniu wniosków oraz o zakończeniu postępowania przygotowawczego i kieruje sprawę do sądu. 

Prawo dostępu do akt w trakcie postępowania sądowego.

Oskarżonemu, a taki jest Twój status po wpłynięciu sprawy do sądu, przysługuje prawo przeglądania akt sprawy sądowej. Pod pojęciem „akt sprawy sądowej” należy rozumieć, że chodzi o akta, które wpłynęły do sądu wraz z aktem oskarżenia lub np., wnioskiem o warunkowe umorzenie postępowania. Takimi aktami są również akta sądowe związane z rozpoznaniem wniosku o zastosowanie lub przedłużenie tymczasowego aresztowania przekazane wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania. Pomimo tego, ze wraz z takim wnioskiem do sądu są przekazywane również akta postępowania przygotowawczego, to ta część akt, „fizycznie” znajdujących się przecież w sądzie, nie stanowi akt sprawy sądowej i ich przeglądanie podlega ograniczeniom, o których pisałem wyżej. Ograniczenie nie dotyczy jednakże akt sądowych związanych z rozpoznaniem wniosku o zastosowanie tymczasowego aresztowania i pozostających do dyspozycji sądu po rozpoznaniu wniosku.

Jeżeli zatem do sądu wpłynął akt oskarżenia wraz z aktami zawierającymi materiał dowodowy to, jako oskarżonemu, przysługuje Ci prawo przeglądnięcia tych akt właściwie bez jakichkolwiek ograniczeń. Jedynymi ograniczeniami są tu względy techniczne. Związane one są np. z możliwościami udostępnienia akt w czytelni sądowej w określonym dniu. Sposób udostępniania akt wynika z regulaminu czytelni obowiązującego w danym sądzie. Ograniczenie może dotyczyć m. in możliwości udostępnienia akt sprawy na kilka dni przed terminem rozprawy, czy też konieczności odczekania kilku dni od daty, kiedy zamówiłeś akta do przeglądu. Twoje prawo może być też ograniczone tym, że akta znajdują się poza sądem np. przekazane zostały biegłemu lub innemu sądowi do rozpoznania środka zaskarżenia / np. na przedłużenie w trakcie postępowania sądowego tymczasowego aresztowania /.

W sytuacji, jeżeli jesteś tymczasowo aresztowany i przebywasz w areszcie śledczym, czy też odbywasz karę pozbawienia wolności w zakładzie karnym, akta winny Ci być udostępnione właśnie w tych miejscach. Przeglądanie akt przez Ciebie odbywa się wówczas pod nadzorem funkcjonariusza służby więziennej.

Oczywiście przysługuje Ci również prawo sporządzania kopii jak i odpisów z akta sprawy. Pod pojęciem możliwości sporządzania kopii rozumie się też możliwość wykonania fotokopii aparatem fotograficznym czy telefonem komórkowym. Jeżeli zażądasz sporządzenia dla siebie kopii dokumentów z akt sprawy / nie wykonasz ich sobie sam / to musisz ponieść stosowną opłatę / 1 zł za stronę /. Za wydanie Ci uwierzytelnionej kopii również musisz liczyć się z tym, że zapłacisz 6 zł za stronę. Z opłat tych niestety nie możesz być zwolniony.  Wykonanie fotokopii jest bezpłatne.

Autor

Wiesław Czwakiel

Adwokat, specjalista prawa karnego, gospodarczego, rodzinnego i prawa pracy.