Prawo do pochówku i prawo do grobu

Dziś ciekawy i rzadko spotykany temat z pogranicza życia i śmierci. Czym są: prawo do decydowania o pochówku i prawo do grobu? Czy to czasem nie jest to samo? Czy zastanawiałeś się kto, po Twojej śmierci, będzie miał prawo zdecydować o sposobie i miejscu Twojego ostatniego spoczynku? W jaki sposób można dokonać pochówku? Warto poznać podstawowe informacje dotyczące tych, jakże delikatnych, spraw.

Przepisy o chowaniu zmarłych znajdują się w ustawie „o cmentarzach i chowaniu zmarłych”. Jako ciekawostkę dodam, że ustawa ta, chociaż oczywiście zmieniana, została uchwalona ponad pół wieku temu – 31 stycznia 1959 roku.

Prawo do decydowania o pochówku.

Prawo do pochówku, a więc do sposobu i miejsca pochowania, zwłok ludzkich posiada najbliższa rodzina osoby zmarłej, w następującej kolejności:

a) pozostały małżonek (małżonka);

b) krewni zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki itd.);

c) krewni wstępni (rodzice, dziadkowie itd.);

d) krewni boczni do 4 stopnia pokrewieństwa (m.in. rodzeństwo, dzieci rodzeństwa);

e) powinowaci w linii prostej do 1 stopnia (rodzice małżonka, zięć, synowa).

Poza osobami z kręgu najbliższej rodziny, istnieją jeszcze trzy podmioty, uprawnione do pochowania zwłok. Są to:

a) organy wojskowe w stosunku do zwłok osób wojskowych zmarłych w czynnej służbie wojskowej;

b) organy państwowe, instytucje i organizacje społeczne – przysługuje im prawo pochowania zwłok osób zasłużonych wobec Państwa i społeczeństwa.

c) osoby, które się do tego dobrowolnie zobowiążą – może to być np. sąsiad zmarłego, który nie posiadał rodziny.

Gdzie można dokonywać pochówku?

Zwłoki ludzkie mogą być pochowane przez złożenie w grobach ziemnych, w grobach murowanych lub katakumbach. Mogą również zostać pochowane poprzez zatopienie w morzu. Szczątki pochodzące ze spopielenia zwłok mogą być przechowywane także w kolumbariach. Wskazane groby ziemne, murowane i kolumbaria przeznaczone na składanie zwłok i szczątków ludzkich mogą znajdować się tylko na cmentarzach. Niedopuszczalne jest pochowanie zwłok w innym miejscu.

Przyjęcie zwłok do pochowania na cmentarz następuje po przedstawieniu karty zgonu. Gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że przyczyną zgonu było przestępstwo, na pochowanie zwłok oprócz karty zgonu wymagane jest zezwolenie prokuratora.

Ponieważ kartę zgonu wydaje się tylko jednej osobie, i karta ta jest podstawą do przyjęcia zwłok i pochowania na cmentarzu, może się zdarzyć, że o pochówku zdecyduje członek rodziny skonfliktowany ze zmarłym.

Uwaga: Jeżeli po pochowaniu zwłok, powstaje między najbliższymi członkami rodziny spór, co do miejsca pochowania i roztoczenia pieczy nad grobem osoby zmarłej, to spór taki rozstrzyga sąd.

Trzeba także pamiętać o tym, że można, w testamencie, określić swoją wolę odnośnie miejsca pochówku i osoby, która zgodnie z tą wolą ma to uczynić. Sąd, rozstrzygając tego rodzaju spory, bierze pod uwagę również ostatnią wolę zmarłego. Warto więc zawczasu sporządzić testament, w którym napiszemy gdzie chcemy zostać pochowani i kto miałby się tym zająć.

Prawo do grobu. Czyli prawo do konkretnego, oznaczonego, miejsca pochówku.

Kto i kiedy ma prawo do konkretnego, oznaczonego grobu? Co w sytuacji, gdy istnieje kilka osób uprawnionych do skorzystania z danego grobu? Sytuacja jest bardziej skomplikowana niż mogłoby się wydawać.

Odpowiedz, na te pytania, wiąże się z ustaleniem, kto jest „dysponentem grobu”, czasem zwanym także „opiekunem grobu”. Wydawać by się mogło, że odpowiedź leży w przywoływanej wyżej ustawie o cmentarzach. Nic bardziej mylnego. Kwestie te regulują, jak się okazuje, regulaminy konkretnych cmentarzy.

Zgodnie z regulaminem pewnego Cmentarza Komunalnego, który posłuży za przykład:

Założyciel grobu – to osoba, która jako pierwsza zawarła umowę z administratorem cmentarza i opłaciła miejsce grzebalne;

Dysponent grobu – to założyciel grobu oraz członkowie rodziny osoby pochowanej w tym grobie, w kolejności wymienionej w jednym z paragrafów tego regulaminu. Kolejność ta wygląda następująco:

a) pozostały małżonek(ka),

b) krewni zstępni (dzieci, wnuki, itd.),

c) krewni wstępni (rodzice, dziadkowie, itd.),

d) krewni boczni do 4 stopnia pokrewieństwa (m.in. rodzeństwo, dzieci rodzeństwa),

e) powinowaci w linii prostej do 1 stopnia (rodzice małżonka, zięć, synowa).

Mamy więc, w regulaminie, powtórzenie tego samego kręgu osób najbliższych, które są uprawnione do decydowania o pochówku.

O sposobie wykorzystania grobu decyduje jego dysponent. To właśnie on musi również wyrazić zgodę na pochowanie, w istniejącym już grobie, kolejnej osoby.

Co zrobić, gdy kilka osób jest dysponentami danego grobu?

W przypadku, gdy dysponentami grobu są dwie lub więcej osób, wszelkie decyzje związane z dysponowaniem grobem winny być podejmowane przez wszystkie te osoby lub przez jedną z nich, upoważnioną przez osoby pozostałe.

Każdy uprawniony do grobu (dysponent) ma swoje indywidualne prawo, które podlega ochronie. W przypadku kilku uprawnionych, prawa te realizowane są „równolegle”. Wynikłe z tych uprawnień spory powinny być rozstrzygane w drodze ugodowej. Jeśli natomiast okaże się to niemożliwe, to osobie, która chce w jakiś sposób wykorzystać grób, pozostaje droga sądowa.

Pamiętać należy, że prawo do grobu rozumiane musi być szerzej niż tylko prawo do określonego miejsca pochówku. Szerzej, to znaczy również jako prawo związane z kultem zmarłego, prawo do urządzenia grobu, decydowaniu o jego wystroju, ustawieniu nagrobka, pielęgnacji grobu, odwiedzania go, odbywania ceremonii religijnych, kontemplacji. W przypadku rozstrzygania tego rodzaju sporów, sąd będzie badał racje przedstawiane przez wszystkie, zainteresowane sporem, strony.

Podsumowując można stwierdzić, że prawo do pochówku, to prawo do decydowania o sposobie i miejscu pochowania zwłok. Z kolei prawo do grobu to prawo do konkretnego miejsca, w którym spocznie ciało zmarłego oraz do kultu zmarłego.

Jeżeli więc chcesz zostać pochowany w grobie swoich rodziców, a nie wyraża na to zgody Twoje rodzeństwo, które również by chciało tam spocząć, to spróbuj, jeszcze za swojego życia, zadbać o uregulowanie tej sprawy. Pozwoli to Twoim spadkobiercom, Twojej rodzinie godnie i bezkonfliktowo, dokonać Twojego pochówku.

Autor

Marcin Czwakiel

Adwokat, specjalista prawa spadkowego i karnego.