Prawa podejrzanego. Wnioski dowodowe

Prawo składania wniosków dowodowych.

W toku postępowania przygotowawczego / śledztwa lub dochodzenia /, jak i w toku postępowania sądowego, przysługuje podejrzanemu prawo składania wniosków dowodowych.

Podejrzany czy też oskarżony może złożyć wniosek dowodowy zarówno na piśmie jak i w formie ustnej np. do protokołu przesłuchania lub do protokołu rozprawy głównej w sądzie.

Co należy rozumieć pod pojęciem „wniosek dowodowy” ?

Otóż jest to żądanie podejrzanego o przeprowadzenie wskazanego we wniosku dowodu, w określonym celu. Tym celem jest ustalenie jakiegoś zaistnienia jakiegoś faktu lub okoliczności, które są istotne z punktu widzenia podejrzanego i związane są z zarzutem, który mu przedstawiono.  We wniosku dowodowym można również wskazać sposób jego przeprowadzenia.

Wymogi formalne wniosku dowodowego.

Zarówno pisemny jak i ustny wniosek dowodowy winien zawierać co najmniej dwa podstawowe elementy:

1) wskazanie dowodu, który ma zostać przeprowadzony.

W tym zakresie musisz wskazać bardzo konkretnie, że chodzi np. o przesłuchanie określonego świadka / podając co najmniej imię i nazwisko, ale dobrze jest też wskazać adres, o ile go znasz /. Wniosek taki może dotyczyć również np. przeprowadzenia:

– przeszukania celem odnalezienia określonych dokumentów,

– wizji lokalnej,

– eksperymentu procesowego,

– dowodu z opinii biegłego / np. celem oceny autentyczności podpisów na dokumencie, czy też w ogóle ustalenia czy dokument jest autentyczny, czy nosi ślady podrobienia lub przerobienia /,

– odszukania osoby, która była świadkiem zdarzenia.

Nie ma również przeszkód w tym aby złożyć wniosek o odczytanie zeznań świadka, które zostały złożone na wcześniejszym etapie postępowania i zażądanie, w przypadku rozbieżności w obu zeznaniach wyjaśnienia przyczyny tych rozbieżności,

2) wskazanie okoliczności, które, poprzez przeprowadzenie zawnioskowanego dowodu, mają być udowodnione.

Oznacza to, że wniosek dowody musi zawierać informacje wskazujące, że przeprowadzony dowód pozwoli na ustalenie faktów lub okoliczności związanych z przedmiotem prowadzonego postępowania. Dla przykładu potwierdzi zaistnienie jakiegoś faktu lub zaprzeczy jego istnieniu / np. potwierdzenie, że w czasie określonego zdarzenia byłeś w innym miejscu i tym samym zaprzeczenie, że w tym zdarzeniu uczestniczyłeś lub, że masz inny charakter pisma i tym samym to nie ty podrobiłeś dokument /. 

Składając wniosek dowodowy możesz także oczywiście wskazać sposób jego przeprowadzenia.  

Z samego charakteru składanych wniosków dowodowych może wynikać trudność we wskazaniu tezy dowodowej / czyli okoliczności lub faktów, które zamierzasz potwierdzić lub którym zaprzeczasz /. Skąd możesz, dla przykładu, wiedzieć dokładnie co świadek widział tym bardziej, iż okoliczności postrzegania są uzależnione od indywidualnych cech każdego człowieka. Nie możesz jednakże ograniczyć się do stwierdzenia, że żądasz przeprowadzenia dowodu na „okoliczności sprawy”. Jest to najczęściej popełniany przez podejrzanych błąd. Wniosek dowodowy, tak uzasadniony, nie ma szans na pozytywne jego rozpoznanie przez organ prowadzący postępowanie.  Składając wniosek dowodowy musisz chociaż w przybliżeniu określić jakie okoliczności lub fakty / trzymając się podanego wyżej przykładu, iż jest to wniosek o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka / powinny być świadkowi znane. Zasadność Twojego wniosku dowodowego będzie podlegała ocenie pod kątem: czy fakt lub okoliczność, którą poprzez przeprowadzenie dowodu zamierzasz udowodnić lub jej zaprzeczyć, ma lub może mieć znaczenie dla wyjaśnienia sprawy, która się toczy. To właśnie ta „przydatność” Twojego wniosku dowodowego będzie skutkowała jego uwzględnieniem lub oddaleniem.

Pamiętaj! Twoje prawo do obrony przejawia się również w możliwości składania wniosków dowodowych, których przeprowadzenie jest niezbędne lub konieczne dla uwiarygodnienia Twojej linii obrony.

Przesłanki uwzględnienia wniosku dowodowego.

Mając na uwadze przestawione wyżej zasady związane ze składaniem wniosku dowodowego możesz oczekiwać, że Twój wniosek zostanie uwzględniony jeżeli:

– zawnioskowany dowód jest dopuszczalny do przeprowadzenia / o dowodach niedopuszczalnych napiszę w części związanej z podstawą do oddalania wniosku dowodowego /,

– fakt lub okoliczność, którą zamierzasz udowodnić jest bezpośrednio lub pośrednio związany ze sprawą będącą przedmiotem postępowania  i może mieć znaczenia dla jej merytorycznego rozstrzygnięcia. Fakty i okoliczności, które zamierzasz, poprzez przeprowadzenie dowodu, udowodnić mogą być odmienne od tych faktów i okoliczności, które stanowią podstawę do Twojego oskarżenia / kontrdowód /. Mogą wskazywać np. na inny przebieg zdarzenia. Mogą zaprzeczać zeznaniom świadków, którzy w sposób odmienny niż „Twoi” świadkowie dotychczas zeznawali,

– zawnioskowany przez Ciebie dowód jest możliwy do przeprowadzenia / nikt nie zaakceptuje przeprowadzenia dowodu z eksperymentu np. związanego z wypadkiem drogowym, w którym to eksperymencie miałyby uczestniczyć –  fizycznie – inne osoby / lub zeznań świadka, który zmarł / jeżeli świadek przed śmiercią złożył zeznania, to jest możliwość przeprowadzenia dowodu z jego zeznań poprzez ich odczytanie /,

-zawnioskowany dowód ma na celu ustalenie faktów i okoliczności, które jeszcze w postępowaniu dowodowym nie były ustalone lub też przebieg zdarzenia został ustalony, na ich podstawie, w sposób ogólnikowy, bez szczegółów / a nawet całkowicie odmiennoe / , a które mogą mieć znaczenie np. dla kwalifikacji prawnej czynu Ci zarzuconego.

Pamiętaj! Twój wniosek dowodowy może zmierzać do zaprzeczenia dowodom dotychczas zgromadzonym w sprawie a niekorzystnych, z Twojego punktu widzenia, dla Ciebie. Wniosek, który ma na celu dyskredytację dowodu Ciebie obciążającego, powinien być dopuszczony i przeprowadzony w sposób szczególnie wnikliwy.   

Jakie mogą być przesłanki oddalenia / nieuwzględnienia / Twojego wniosku dowodowego ?  

Obowiązujące przepisy dosyć szczegółowo wskazują przesłanki, które mogą stanowić podstawę do oddalenia złożonych przez podejrzanego / ale także przez wszystkie inne strony postępowania karnego / wniosków dowodowych. Nie oznacza to jednak, że przepisy w tym zakresie są jednoznaczne i na tyle precyzyjne, aby nie było możliwości ich interpretacji. Przeciwnie nieostrość określenia niektórych przesłanek powoduje jednocześnie wątpliwości w zakresie ich prawidłowego stosowania, zarówno przez prowadzących postępowanie przygotowawcze, jak i sąd w postępowaniu jurysdykcyjnym / sądowym /.

Przesłankami tymi są:

a) prawna niedopuszczalność przeprowadzenia dowodu. Przepisy przewidują wiele takich sytuacji procesowych. Dla przykładu można wskazać zakaz odczytywania dowodu z zeznań świadka, złożonych w postępowaniu przygotowawczym, który korzystając ze swojego prawa,  odmówił składania zeznań przed sądem. Nie jest dopuszczalne również przeprowadzenie dowodów  z wyjaśnień podejrzanego lub zeznań świadka jeżeli dowody te zostały uzyskane w wyniku przymusu lub groźby skierowanej do osoby przesłuchiwanej, lub też wyjaśnienia lub zeznania zostały złożone w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi osoby, która je składała,

b) złożony przez Ciebie wniosek dowodowy zmierza do udowodnienia zaistnienia faktu lub potwierdzenia okoliczności, które już są udowodnione zgodnie z tym co twierdzisz / potwierdzają Twoje wyjaśnienia /,

c) wniosek zmierza do potwierdzenia faktu lub okoliczności, której ustalenie nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Należy pamiętać, że wniosek dowodowy nie musi być związany wyłącznie z ustaleniem przebiegu określonego zdarzenia. Wniosek może dotyczyć także innych elementów związanych z zarzucanym Ci przestępstwem, czyli Twojej winy:  czy chciałeś lub godziłeś się na popełnienie przestępstwa / wina umyślna / czy też, w bardzo dużym skrócie mówiąc, nie chciałeś przestępstwa popełnić, chociaż możliwość jego popełnienia powinieneś przewidzieć / wina nieumyślna /.Co więcej – wniosek może też dotyczyć wszystkich okoliczności mających wpływ na ewentualny wymiar kary np. motywację Twojego działania lub zaniechania, zachowanie się zarówno przed popełnieniem przestępstwa jak i po jego popełnieniu.

Oczywiście właściwą ocenę zasadności Twojego wniosku będzie można najczęściej dokonać dopiero po jego przeprowadzeniu. Z tych względów dobrze jest wniosek dokładnie uzasadnić wskazując nie tylko „suche” fakty lub okoliczności, które zamierzasz udowodnić, ale także przydatność tych dowodów dla rozstrzygnięcia sprawy.

d) zażądasz przeprowadzenia dowodu, którego przeprowadzenie nie może potwierdzić okoliczności lub faktu na, który się powołujesz. Dla przykładu zażądasz przeprowadzenia oględzin samochodu, który już został wielokrotnie naprawiony a jego części zostały wymienione,

e) zawnioskowanego przez Ciebie dowodu nie można przeprowadzić. Dla przykładu zażądasz przeprowadzenia dowodu z zeznań świadka, który już nie żyje albo, którego miejsce pobytu nie jest znane. W tej ostatniej wskazanej sytuacji możesz jednak żądać przeprowadzenia dowodów poszukiwawczych tj. mających na celu ustalenie miejsca pobytu świadka / np. poprzez przeprowadzenie dowodu z wywiadu środowiskowego, mającego na celu ustalenie miejsca pobytu świadka, przez policję /,

f) jeżeli Twój wniosek dowodowy zmierza w sposób oczywisty do przedłużenia postępowania. Ta podstawa oddalenia wniosku dowodowego jest najczęściej wskazywana. Jest to jeden z najbardziej dyskusyjnych zapisów i niestety często nadużywany, zarówno przez prowadzących postępowanie przygotowawcze, jak i przez sądy, przy oddalaniu wniosków dowodowych, szczególnie składanych  przez podejrzanych lub oskarżonych. „Oczywistość” wniosku dowodowego zmierzającego do przedłużenia postępowania karnego / obojętnie na którym etapie ono się znajduje / musi być jednoznaczna. W tym przypadku badaniu podlega cel złożenia takiego wniosku a nie jego przydatność w prowadzonym postępowaniu. Na tej podstawie można oddalić wniosek dowodowy jeżeli jego celem jest wyłącznie przedłużenie postępowania. W praktyce właściwie prawie każdy wniosek dowodowy, przy jego uwzględnieniu, prowadzi najczęściej do przedłużenia postępowania. Uwzględnienie wniosku powoduje bowiem konieczność przeprowadzenia określonych czynności procesowych – dowodowych / przesłuchanie świadka, przeprowadzenie oględzin /. Niezbędne  jest zatem wskazanie przez Ciebie przydatności takiego wniosku dla rozstrzygnięcia postępowania mimo, że w rzeczywistości faktycznie przeprowadzenie zawnioskowanego dowodu może doprowadzić do jego przedłużenia. Nie należy zaprzeczać, że przedłużenie takie nastąpi ale wskazywać, że przeprowadzenie dowodu pozwoli na wszechstronne wyjaśnienie sprawy i potwierdzi Twoją linie obrony / np. Twoje wyjaśnienia /,

g) złożyłeś wniosek dowodowy po terminie. Co to oznacza ? Jaki jest termin do złożenia wniosków dowodowych w postępowaniu karnym ? Ten zapis ustawowy jest nowością, której celem miało być usprawnienie postępowania karnego. Przede wszystkim należy stwierdzić, że chodzi o termin wyznaczony przez organ prowadzący postępowanie karne / w tym przypadku sąd /. Nie dotyczy to terminów ustawowych.

Pamiętaj! Jeżeli otrzymasz odpis aktu oskarżenia to jednocześnie będzie tam również zawarte wezwanie do przedłożenia wniosków dowodowych w terminie 7 dni, od daty otrzymania odpisu tegoż aktu oskarżenia. Jeżeli tych wniosków nie złożysz tym terminie, to nie tracisz prawa do późniejszego składania wniosków dowodowych i nie mogą one podlegać oddaleniu wyłącznie z tego powodu, że wskazanego wyżej terminu nie dotrzymałeś. Termin ten jest bowiem terminem ustawowym a nie terminem ustalonym przez Sąd.

W tzw. prekluzji dowodowej chodzi bowiem o termin, który przez sąd zostanie ustalony, a ty w sposób skuteczny o tym terminie zostaniesz powiadomiony. Dla przykładu: sąd na rozprawie głównej ustala termin kolejnej rozprawy i jednocześnie zakreśla Ci termin 7 dniowy do składania wniosków dowodowych. Jeżeli uczestniczyłeś w tej rozprawie to ten termin jest dla Ciebie obowiązujący. Jeżeli nie uczestniczyłeś w rozprawie to musisz zostać, pisemnie, o ustaleniu takiego terminu, powiadomiony i termin dla Ciebie biegnie od dnia następnego po dacie, w której otrzymałeś zawiadomienie. Niedotrzymanie tego terminu może, ale nie musi, spowodować, że w przypadku złożenia wniosku dowodowego po upływie tego terminu, zostanie on z tej podstawy prawnej oddalony / jako złożony po terminie /.

Kiedy sąd nie może oddalić złożonego po terminie wniosku dowodowego?

Nawet jednak w przypadku gdy nie złożyłeś wniosku dowodowego w zakreślonym przez sąd terminie, to Twojego wniosku nie można oddalić jeżeli okoliczność lub fakt, który zamierzasz udowodnić ma istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia:

a/. czy przestępstwo w ogóle zaistniało,

b/. czy czyn, który Ci zarzucono jest przestępstwem, a jeżeli tak to jakim,

c/. czy przestępstwo zostało popełnione w warunkach recydywy.

Pamiętaj! Jeżeli dotychczasowe dowody zgromadzone w postępowaniu są dla Ciebie niekorzystne to, gdy zgłaszasz wniosek dowodowy zmierzający do „zdyskredytowania” tych niekorzystnych dowodów, nie może być on oddalony tylko z tego względu,  że może on zaprzeczać dotychczas zebranym dowodom.

Pamiętaj! Nic nie stoi na przeszkodzie, abyś ten sam wniosek dowodowy, który został już wcześniej oddalony, złożył ponownie. Taki wniosek powinien zostać uwzględniony, jeżeli dokładnie wskażesz potrzebę i konieczność jego przeprowadzenia, a w szczególności to, że dotychczas przeprowadzone dowody mogą zostać jeszcze potwierdzone przez dowód, którego przeprowadzenia się domagasz lub potwierdzić, że określone fakty lub okoliczności, nie zaistniały. 

Oddalenie wniosku dowodowego wymaga wydania przez organ prowadzący postępowanie postanowienia. W postanowieniu powinno być wskazane jakiej treści wniosek dowodowy podlega oddaleniu oraz jakie są przyczyny jego oddalenia. Na postanowienie o oddaleniu wniosku dowodowego, na żadnym etapie postępowania karnego,  zażalenie nie przysługuje.

Autor

Wiesław Czwakiel

Adwokat, specjalista prawa karnego, gospodarczego, rodzinnego i prawa pracy.