Pokrzywdzony w postępowaniu karnym
W toku postępowania karnego (zarówno postępowania przygotowawczego jak i sądowego) bardzo ważne jest abyś został uznany za pokrzywdzonego. Przyznanie Ci statusu pokrzywdzonego powoduje, że nabywasz określone prawa, które pozwalają Ci czynnie uczestniczyć w postępowaniu i sprawować kontrolę nad jego przebiegiem. We wpisie o trybach ścigania przestępstw, wskazywaliśmy, że niektóre czyny wymagają, do pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności, działania ze strony pokrzywdzonego. Znajdziesz na naszym blogu serię wpisów o prawach podejrzanego i oskarżonego, a niniejszym artykułem zaczynamy serię wpisów o prawach osób pokrzywdzonych.
Kto może być uznany za pokrzywdzonego?
Wbrew pozorom odpowiedź na to pytanie nie jest taka prosta. Mówiąc najprościej pokrzywdzonym jest osoba, która została popełnionym przestępstwem pokrzywdzona. Konieczne jest jednakże rozwinięcie tego stwierdzenia.
Przede wszystkim, aby zostać uznanym za pokrzywdzonego muszą być spełnione pewne kryteria. Pokrzywdzonym może być zarówno osoba fizyczna jak i osoba prawna, której przestępstwem bezpośrednio naruszono lub zagrożono dobru, chronionemu prawem.
Osoba fizyczna jako pokrzywdzony.
Pod pojęciem „osoby fizycznej” należy rozumieć każdego żyjącego człowieka. Nie ma tu znaczenia jego wiek ani też jego zdolności umysłowe. Zatem pokrzywdzonym może być zarówno małoletni tj. osoba, która nie ukończyła 18 roku życia, jak i osoba ubezwłasnowolniona częściowo czy też całkowicie. Odrębną kwestię stanowi to, że osoby te nie mogą samodzielnie korzystać ze swoich praw procesowych. Do tego tematu jeszcze wrócimy.
Osoba prawna jako pokrzywdzony.
Pod pojęciem „osoba prawna” mieszczą się (nie wnikając w szczegółowe rozwiązania cywilistyczne związane np. z przyznaniem zdolności prawnej określonym podmiotom) np. Skarb Państwa, gmina, powiat, czy przedsiębiorstwa państwowe. Status pokrzywdzonego mogą uzyskać także spółki z o.o. i spółki akcyjne czy też partie polityczne i spółdzielnie. Dotyczy to również spółki jawnej i to właśnie spółka, a nie jej wspólnicy, może być uznana za pokrzywdzonego. Pokrzywdzonym może być też wspólnota mieszkaniowa.
Za pokrzywdzonego nie zostanie uznana jednakże spółka cywilna, ale już wspólnicy tej spółki status ten mogą uzyskać.
W szczególnych przypadkach za pokrzywdzonego może być uznany zakład ubezpieczeń. Zakład zostanie uznany za pokrzywdzonego tylko w takim zakresie, w jakim pokrył szkodę wyrządzoną pokrzywdzonemu przestępstwem lub jest zobowiązany do jej pokrycia. Najczęściej wynika to z wiążącej pokrzywdzonego z zakładem ubezpieczeń umowy ubezpieczenia mienia lub życia.
Dobro pokrzywdzonego chronione prawem.
Najprościej rzecz ujmując pod pojęciem dobra należy rozumieć nie tylko dobra materialne np. kradzież lub przywłaszczenie narusza dobro w postaci przysługującego Ci prawa własności do skradzionego lub przywłaszczonego przedmiotu, ale także dobra niematerialne np. zdrowie i życie w przypadku przestępstwa bójki lub pobicia, w wyniku których odniosłeś obrażenia ciała lub doznałeś rozstroju zdrowia. Dotyczy to także czci lub godności w przypadku przestępstwa zniesławienia.
Niezbędnym warunkiem jest także to, aby dobro, które jest prawem chronione, zostało naruszone lub zagrożone bezpośrednio. Najprościej to wyjaśnić na kilku przykładach, które zobrazują sposób rozumienia owej „bezpośredniości”.
Uznanie za pokrzywdzonego w orzecznictwie sądów.
W świetle orzecznictwa za pokrzywdzonego nie zostali uznani:
– rodzice i żona ofiary zabójstwa – z takim wyjaśnieniem, że przestępstwo zabójstwa dotyka bezpośrednio tylko ofiarę zabójstwa albowiem dobrem chronionym jest życie i zdrowie konkretnego człowieka,
– przedsiębiorca, którego dokumenty księgowe zostały przerobione i wykorzystane przeciwko niemu w postępowaniu sądowym albowiem dobrem chronionym przez prawo jest dobro ogólne w postaci wiarygodności dokumentów i to tego dobra bezpośrednio dotyka popełnione przestępstwo. Przepis ten nie chroni indywidualnych interesów i praw z przerobionymi dokumentami związanych.
Pokrzywdzony w przestępstwie niealimentacji.
W przypadku przestępstwa niealimentacji za pokrzywdzonego zostanie uznana tylko osoba uprawniona do otrzymywania alimentów. Jeżeli – dla przykładu – osobą tą jest małoletni, to on uzyska przymiot pokrzywdzonego albowiem to przestępstwo uderza bezpośrednio w jego prawnie chronione dobro – prawo do zabezpieczenia materialnego. Pokrzywdzonym nie będzie matka dziecka, która fizycznie otrzymuje alimenty i nimi dysponuje, pomimo tego, że ona również odczuwa brak środków finansowych utrudniających jej prawidłowe zabezpieczenie potrzeb dziecka. Przestępstwo niealimentacji uderza bowiem w matkę dziecka pośrednio, a nie bezpośrednio. Oczywiście, jeżeli zasądzono alimenty także na matkę dziecka to ona również zostanie uznana za pokrzywdzoną.
Czy pokrzywdzony zawsze musi zostać przesłuchany?
W toku postępowania przygotowawczego pomimo tego, że jesteś stroną tego postępowania, to nie musisz być przesłuchany w charakterze świadka w tym postępowaniu. Brak przesłuchania Ciebie w charakterze świadka w żaden sposób nie ogranicza Twoich praw jako pokrzywdzonego.
Z taką sytuacją mamy do czynienia najczęściej wtedy kiedy krąg pokrzywdzonych jest bardzo duży. Możesz nie zostać przesłuchany jako świadek, ale tylko i wyłącznie w przypadku, gdy prowadzący postępowanie dojdzie do przekonania, że przesłuchanie Ciebie nie jest niezbędne do dokonania ustaleń faktycznych. Będzie to miało miejsce np. gdy nie byłeś świadkiem bezpośrednim przestępstwa lub nie możesz mieć informacji o okolicznościach związanych z jego popełnieniem. Pomimo jednak zaistnienia okoliczności przedstawionych wyżej na wyraźne Twoje żądanie prowadzący postępowanie ma obowiązek przesłuchania Ciebie w charakterze świadka. Z tym zastrzeżeniem, że przeprowadzenie czynności Twojego przesłuchania nie doprowadzi do nadmiernego przedłużenia postępowania.
W wyjątkowych przypadkach, których w niniejszym wpisie nie będę omawiał, a jedynie zasygnalizuję, że takowe istnieją, małoletni, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat i stał się pokrzywdzonym w wyniku przestępstwa / np. związanego z naruszeniem wolności seksualnej i obyczajowości, przeciwko rodzinie i opiece, a także wolności /, nie będzie przesłuchany w charakterze świadka. Możliwe jest jednak przeprowadzenie przesłuchania, jeżeli jego zeznania mogą mieć istotne zdarzenie dla rozstrzygnięcia sprawy / np. w sytuacji gdy nie było innych świadków zdarzenia /.
Dowiedz się więcej: reprezentacja pokrzywdzonego w postępowaniu karnym.
Blog
Podobne artykuły:
