Niewypłacalność dłużnika, a ochrona wierzyciela.

W poprzednim wpisie, bardzo ogólnie, poruszyłem temat ochrony wierzyciela, w przypadku pozbywania się majątku przez dłużnika. Wskazałem również, iż wierzyciel może wystąpić na drogę sądową z pozwem o uznanie czynności dłużnika, uszczuplającej jego majątek, za bezskuteczną, czyli w drodze tzw. skargi pauliańskiej.

Takie przypadki „ucieczki” dłużnika z majątkiem są bardzo częste. Postaram się szczegółowiej wskazać możliwości działania wierzyciela i przesłanki, które pozwalają mu na skuteczną obronę.

Jakie są podstawowe przesłanki wystąpienia ze skarga pauliańską?

Uprawnionym do wystąpienia z powództwem wyżej wymienionym jest wyłącznie wierzyciel, czyli osoba, która może żądać od dłużnika spełnienia świadczenia / np. zapłaty określonej kwoty /.
Wierzyciel koniecznie musi wskazać tytuł prawny, z którego wierzytelność wynika / np. wyrok sądowy / oraz wysokość wierzytelności.

Uwaga !!! Ochronie podlegają wyłącznie wierzytelności pieniężne. W zakres ochrony wchodzą także wierzytelności pieniężne wynikające pośrednio z innego zobowiązania, dla przykładu zobowiązania wynikającego z należnego dłużnikowi odszkodowania.

Ważne !!! Wierzytelność, będąca przedmiotem powództwa, nie musi być potwierdzona tytułem wykonawczym / wyrokiem z klauzulą wykonalności /. Tytuł wykonawczy będzie jednakże wierzycielowi niezbędny, aby wystąpić w przyszłości przeciwko osobie trzeciej z wnioskiem egzekucyjnym.

Po stronie dłużnika musi istnieć świadomość, że faktycznie jest dłużnikiem. Dodatkowo, że poprzez swoje działanie / np. darowanie nieruchomości /, pokrzywdzi wierzycieli.

Z pokrzywdzeniem wierzycieli mamy do czynienia wówczas, gdy w wyniku podjętych działań dłużnik stał się niewypłacalny. Dotyczy to też sytuacji, gdy dłużnik stał się niewypłacalny w większym stopniu niż przed dokonaniem czynności rozporządzenia swoim majątkiem.
Wbrew pozorom udowodnienie zaistnienia tej okoliczności nie jest proste. Sama sprzedaż nieruchomości, czy innego prawa przysługującego dłużnikowi, nie jest uszczupleniem jego majątku. Przecież w zamian dłużnik otrzymuje pieniądze. W takim przypadku konieczne jest udowodnienie, że dłużnik np. sprzedał nieruchomość poniżej jej wartości. Inaczej mówiąc nie uzyskał ceny, którą mógł uzyskać. Innym charakterystycznym przykładem takiego działanie jest np. zwolnienie, przez dłużnika, osoby trzeciej, z długu.

Dla skuteczności powództwa w trybie skargi pauliańskiej niezbędne jest jeszcze wystąpienie określonych okoliczności po stronie osoby trzeciej. Osoby, która dokonała transakcji z dłużnikiem. Osoba trzecia musi w wyniku takiej transakcji uzyskać korzyść majątkową. Przy ekwiwalentności transakcji trudno jest taką korzyść udowodnić. Jednakże, jeżeli wartość transakcji / cena sprzedaży / odbiegała od wartości rynkowej sprzedawanej rzeczy lub prawa, to właśnie różnica pomiędzy uzgodnioną z dłużnikiem ceną sprzedaży, a wartością rynkową transakcji, będzie stanowić dla osoby trzeciej korzyść majątkową.

Świadomość pokrzywdzenia wierzyciela u osoby trzeciej.

Kolejną, ostatnią, ale chyba najtrudniejszą, okolicznością do udowodnienia jest konieczność wykazania, iż osoba trzecia, będąca stroną transakcji z dłużnikiem, wiedziała, że dokonuje czynności, w wyniku której wierzyciele zostaną pokrzywdzeni. Nie ma znaczenia z jakiego źródła osoba trzecia posiadła taka wiedzę. Należy pamiętać, że skarga pauliańska ingeruje w prawo nabyte przez osobę trzecią. Raczej zatem nie ma co liczyć na to, iż osoba trzecia sama ujawni stan swojej wiedzy w tym zakresie.
Ustawodawca miał świadomość, że trudno będzie uzyskać dowod, iż osoba trzecia wiedziała, że czynność prawna , w której uczestniczyła, prowadziła do pokrzywdzenia wierzycieli. Wprowadzono zatem pewne „ułatwienie”.

Co zrobić, jeżeli osoba trzecia nie posiadała wiedzy, o której mowa wyżej. Wówczas wystarczy udowodnić, że brak tej wiedzy jest wywołany brakiem należytej staranności z jej strony. Chodzi o to, że osoba trzecia, gdyby zachowała ową staranność mogła się dowiedzieć o tym, że dłużnik ma wierzycieli i swoim działanie doprowadza do swojej całkowitej lub częściowej niewypłacalności.

Nie chodzi tu o to, aby osoba trzecia, przed zawarciem umowy, miała obowiązek sprawdzania stanu majątkowego / pasywa i aktywa / dłużnika. Powinna ona jednakże sprawdzić np. wpisy znajdujące się w księdze wieczystej. Jeżeli stroną transakcji jest osoba prawna np. spółka z o.o. może dokonać sprawdzenia w sądowym Rejestrze Dłużników Niewypłacalnych.

Ważne !!! Wytoczenie powództwa o uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną obwarowane jest koniecznością wskazania wielu dowodów. Dowody dotyczą zarówno zachowania się dłużnika, jak i osoby trzeciej, będącej stroną transakcji. Przepisy prawa cywilnego wprowadzaja jednakże pewne domniemania, które ułatwiają wierzycielom możliwość skutecznego dochodzenia swoich praw. Domnimań będzie dotyczył mój kolejny wpis.

Wobec skomplikowanej materii spraw ze skargi pauliańskiej uważam, że co najmniej przed wniesieniem skargi konieczny jest kontakt z adwokatem. Przygotowany przez wierzyciela materiał dowodowy zostanie wówczas oceniony. Wierzyciel otrzyma także wskazówki co do dalszego trybu postępowania.

Autor

Wiesław Czwakiel

Adwokat, specjalista prawa karnego, gospodarczego, rodzinnego i prawa pracy.